Polska Akademia Nauk i jej skomplikowane dzieje

autor zdjęcia: Adrian Grycuk / Wikimedia Commons

źródło: Rzeczpospolita

Pałac Staszica w Warszawie – siedziba niektórych instytutów I Wydziału PAN

Polska Akademia Nauk (PAN) była początkowo wzorowana na Radzieckiej Akademii Nauk i miała ułatwić władzom politycznym kontakt ze środowiskiem naukowym oraz zapewnić rządzącym wsparcie PAN przy podejmowaniu trudnych społecznie decyzji.

W poprzednim felietonie z tej serii pisałem o powstaniu i rozwoju Polskiej Akademii Umiejętności („Rzecz o Historii”, 31 maja 2024). Wspomniałem tam, że w pewnym momencie władze PRL zastąpiły niezależną od polityków i dlatego nielubianą w PZPR korporację akademicką PAU uformowaną nieco na wzór radziecki Polską Akademię Nauk. PAN istnieje do dzisiaj i działa równolegle do PAU, a wielu naukowców należy zarówno do PAU, jak i do PAN. Wybór do obu Akademii odbywa się w wyniku rekomendacji co najmniej trzech tzw. członków rzeczywistych, a potem tajnego wyboru dokonywanego przez wszystkich członków odpowiednich korporacji. Ja sam zostałem wybrany do PAU w 1998 r., a cztery lata później do PAN, dlatego o obu tych akademiach mogę pisać z pewną znajomością rzeczy.

Utworzenie Polskiej Akademii Nauk

Komunistyczne władze PRL dążyły do tego, żeby wszystkie instytucje związane z nauką były zależne w sposób bezpośredni lub pośredni od władz państwowych. Nie tylko mianowały one rektorów wszystkich szkół wyższych, ale także wszelkie wyższe stanowiska na uczelniach były obsadzane z kategorycznie wymaganą aprobatą naczelnych i terenowych Komitetów PZPR. Tendencja ta, która była obecna od początku odradzania się polskich uczelni...